dsoy er Jh uke ekyk th

dsoy er Jh uke ekyk th

Ukke Bkd vdZ NÙkhl dks] egk mRiUu dfy dey U;ku Jh
mRiUu vftZdk dyu dey dy dey Jh mRiUu iV rkju rju]
rL; mRiUu lqo ikap& fnfIr ftu 53131] :b;k ftu 21774] dyu
ftu 3372] es?k dqaokj 7784] flo dqaokj 5772] vUeks; :b;k ftu A lqouh rhu& dYiJh] vYiJh] LoYiJh] dey dfy dyu izosl
¬lrlbZ A l[kh cfguh pkj&lDr Jh] foDrJh] fookuJh] fuy;Jh A
fookuJh ds mRiUu ikWaaap&fg;uanJh Js.k gjdqaokj] dyuJs.k
dqaojJh] nlZdqaokj nkns] ps;dqaokj panik:] mou Js.k iznsl jkBkSj&
vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lqouh nks&f“kiuJh] feyuJh A foDr Jh ds mRiUu ikap &fnfIr
dqaokj nsÃ… Jh] lgtdqaokj lgtJh] mDrdqaokj mnSJh] lqou dqaokj
lq“keyq] lkgdqaokj iznsl A lqouh rhu&fnfIrJh] lqouJh] larJh&
vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA fuy; Jh ds mRiUu
ikap&lqouajt Hkh“ke] dyudaqokj eulq“k] dyujat deZpan]
fuy;dqaokj ujnso] uUndqaokj iznsl A lqouh rhu&lq;aJh] lkgJh]
lqYiJh&vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

egk mRiUu vftZdk iV rkju rju pjuJh] rL; mRiUu nks&jSupan 496] vUeks; fo‘olsuA lqouh nks&eSuJh] eeyJh A egk mRiUu U;kufljh vftZdk iV rkju rju djuJh] rL; mRiUu rhu&i; jeu ine] e;jeu eaMfjd] lqo jeu 69] t;fla/kq 1474 ] lqouh nks& ijeJh] fuy;JhAA

QqVdj & vHkSdqaokj 372] jatdqaokj 142]ine dey rL; mRiUu Ik¡kp& fuy;jat 372]xksfoan 243] frtSjat rsy 27] eeydqaokj e<+k227] fnfIrjat iznsl 307] vpqjeu iznsl A lqouh rhu&tkulqok] e;u Lqkok] yhulqok& vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

QqVdj uke& jeu :o :ik] jeujat xusl] ijelqok ikjorh]Ukan :ok ukFk] nku :ok nsoyk A egk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju Rkju galJh]rL; mRiUu nks& vUeksn f"ke jeu 372]j;u jeu 144 A Lqkouh ,d& j;uJh& vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Ekgk mRiUu U;ku Jh vftZdk iV rkju rju lqou Jh] rL; mRiUu ikWap & eey dqaokj ujfla?k 84] eey jat /kk: 343] lqou jat dqaokj 34] Hkqoujat 64] lqou jat lsfB 101]Hksm Jh vHk;dqaokj A lqouh Rkhu&vy"k fljh] eey fljh] fnfIr fljh A fuy; Jsu jktk] fuy; Jh jkuh] lrlbZ Lo:Ik mRiUu lqo`fŸk cguh pkj& lqou iV ftu Jsf.k ije Jh] vUeks; ftu Jsf.k rL; mRiUu fg; eey dqaokj 54] yhu dqaokj y"kÅ 52]y"ku daqokj yyÅ 72]jat Jsu jeu 41] A lqouh rhu&uSuJh] fuzr Jh]mou Jh iznsl A f"kiu Jsf.k lrlbZ rL; mRiUu rhu&jeu jatjkm 31]fnfIr dqaokj lgl 37]fuyS dqaokj 3 A Jh lqouh nks& lhy Jh] l:Ik Jh] vUeks; ftu Jsf.k /keZ /kkfj rL; mRiUu& fnfIr dqaokj nso Jh 84 A flodqaokj "ksmifr 31] moujat nsolh 24] jSujat jkbZpan 17]lgt jat iznsl 47] A lqouh rhu&eSuJh] Ik;uJh] lqgkxJh] lqgkxJh dh cfgusa rhu] fjfljat ykmu jeu Jh 67 A egk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju vkSdkl Jh] rL; mRiUu lkr& lqoujat pkanuq ekg: 137]deyjat /kuir iVokjh 312] lgtjat pkS/kjh 36] eSujat ekfud 383] djujat 284] jeu jatXkwtj 307] y"ku jat bVk;s 7 A lqouh rhu& fuy; Jh uSuk U;ku Jh] Lkgt Jh xqtjkr A egk mRiUu U;ku Jh vftZdk iV rkju rju fnfIr Jh] rL; mRiUu ikap&y"ku jat jru fljh 477] eey jat 347]pUnz jeu dje fljh ekgqj 576]feyu jat84] lksusjs jeujat iznsl 72 A lqouh rhu& f"kiu fljh] t; moufljh] t; y"kufljh AA

egk mRiUu U;kufljh vftZdk iV rkju rju Lo;a fnfIrfljh ] rL; mRiUu lkr& f"kiu Jse jkefljh 19972]xeujat foey 1714] lqou Jsf.k flmik: 774]jeujat iapkbuq] mou jat lsmxuq 687] y"ku Jsu Xqktjkr] ije jat bVk;s A lqouh rhu& egrfljh] xeufljh] moufljh fyaxfNeÃ… eqfDr xkfeuks AA

egk mRiUu U;kufljh vftZdk iV rkju rju vHk;fljh] rL; mRiUu ikWap& mou Jsu iznsl 133]fulad Jsu izHkq 116] jeujat jeupan 182] rj rkj jat fNr: 114] vHk; jeu vHkSjkt eqdtkS 331 A lqouh pkj& Hkqou Jh] Nkdqj Jh] jeu Jh] nlZ Jh AA

Ekgk mRiUu U;ku Jh vftZdk iV rkju rju LodZ Jh] rL; mRiUu] Lkkr& eSudqaokj 3972] lyC/k dqaokj y"ku 146] yhu jat ykM+127] ufyu jat ukUgsa 107] vlqjdqaokj iznsl 233] lqoudqaokj iznsl 311] Lkqoudqaokj 343 A lqouh rhu& vy"k Jh] fnLV Jh] mou Jh&vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

LodZ Jh dh cfguh pkj&iqgqi Jh] fiz;Jh] HknzJh] HkqouJh A
iqgqiJh ds mRiUu ikWap& lqoudaqokj lqefr 148] fnfIrjat nsoJh 237] feyujat ekfud 339] flojat yky fcgkjh ikaMs 433] xqfIrdqaokj iznsl 519 A lqouh nks& nku Jh] jeuJh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Hkqou Jh ds mRiUu ikWap & g"kZdaqokj g: 33] mDrjat mnÃ… 107] j;ujat jkew 41] >:dqaokj mnm dks csVk 37] /kqo daqokj iznsl A
Lqkouh rhu & lgl fljh] lkg fljh] xkg fljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

fiz; fljh rL; mRiUu ikWap & f"kid jat "kseq] xqfIrjat xuk] nlZjat nknw] jeujat jk;pan] fuy;jat iznslh A lqouh nks & lqgJh] lhyJh &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

HknzJh rL; mRiUu ikWap & dudjat djeJh lsBh] LoYijatJh] eSujat ekM+u] t;dqaokj :ik] lgtjat iznslh A lqouh nks & fuy;Jh] ineJh &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Ekgk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju lokZFkZ Jh] rL; mRiUu lokZFkZJh dh cfgusa rhu & ykM+Jh] yhuJh] youJh A ykM+Jh ds mRiUu Ng & vHk;daqokj iznsl] yhu Jh rL; mRiUu ikWap & jeujat 1717] LoYi daqokj lqefr 64] lkg dqaokj clÃ… 44] foey jat ohjnkl 97] fnfIr daqokj iznsl 111 A lqouh rhu & jeuJh] :fpJh] foxlJh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Ekgk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju foanJh] rL; mRiUu ikap & ine jat iquik: 335] lkgjat Jhpan 396] eeyjat eynkl 1774] ftujat /kuik: 464] lqbZjeu 584 A lqouh rhu & lgtJh] foeyJh] vrqyJh viwoZ & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Ekgk mRiUu U;k; Jh vftZdk iV rkju rju vkuanJh] rL; mRiUu ikWap & t;jeu Hkkjrh 2476] inejat iwju 710] fuy;jat]Jh /kkju ¼/kk:½] lqoudqaokj feyuq A lqouh rhu & t;jeu Jh] /kqojeuJh] lqojeuJh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Ekgk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju le;Jh] rL; mRiUu & vHk;jat 714] ri fljh frHkqok A lqouh nks & eey fljh] t;ftu; fljh A lkgdqaokj eyq 396] lqoudqekj Bkdqj 74]ckekSjh] lgt jeu iznsl 111 & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju fg; mouJh] rL; mRiUu & ikWap &dudjat dkensm] t;jeujat tSuJh] eeyjat ekM+u mRiUu jat iznsl] lgt l:o iznsl A lqouh rhu & uanJh] fuzrJh] fuy;Jh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju vy"kJh] rL; mRiUu ikap & mn;Jsu mnnq] lhyjat lsfBl] Ik;jeu jat iznsl] l;ujat lkSlkj pan] fuy;jat iznsl A lqouh rhu & e;u fljh] ine fljh] Hkqou fljh A vy"k fljh dh cfgusa ikap &lokZFkZ fljh] lkg fljh] fryd fljh] lqou fljh] jeu fljh A fryd fljh ds mRiUu lkr& =Sdaqokj mnm] lsmdqaokj ljkSrq] /kudqaokj iznsl] fnfIrjat] lqouh rhu & dud fljh] t;jeu fljh] lkg fljh A lkg fljh rL; mRiUu ikap & mHkSjat mnbZ] vfe;jat Bkdqj fljh] fujrjat Ik;us] e;ujat ekuk] lsodqaokj iznsl A lqouh rhu & l;u fljh] xeu fljh] Kku fljh A lqouh rhu & fnfIr fljh] lqou fljh] lkg fljh A lqou fljh rL; mRiUu ikap & eeyjat eqfunkl] eujkt /;kuh] fi;dqaokj iapkbu] xeujat Kkupan] lkgjat iznslh A loZJh rL; mRiUu pkj & gjJsf.k gjifr] fuySjat Qwy] lkfgdqaokj lgl] vHkSjat iznslh A lqouh rhu & fnfIrJh] nlZJh] le;Jh A xeuJh ds mRiUu ikap & fnIrdqaokj vftr] uqrdqaokj ineJh] flodqaokj oSnJh] flodqaokj enuJh] lkgdqaokj iznslh A lqouh rhu &uanJh] fuy;Jh] HkqouJh] & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju vxeJh] rL; mRiUu pkj & bZldqaokj iznslh] yhudqaokj iznslh] iSiky jat dkejkt] lkgdqaokj lkfgc jrukxjkS A lqouh nks & jatJh] fou;Jh] & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vxeJh dh cfgu lrlbZ & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AnlZJh] vHk;Jh] lqouJh] lqgJh] lkgJh ,ao ikap rL; mRiUu & g"kZjat iznsl] fg;;kj jat iznsl fjfl dqaokj jruJh] ifjl dqaokj KkupUn] lsmdqaokj lkrs A lqouh nks & dYiJh] vYiJh]& vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks A lqouJh] rL; mRiUu ikWap & jSudqaokj lkSjktq 111] jatdqaokj ";ksjktq 587] o;dqaokj /kuq 711] lkgdqaokj 64] fnfIrdaqokj iznslh A lqouh rhu & jatdqaokjh] ey;Jh iznsl] eeyJh &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

nlZJh rL; mRiUu ikap & fuy;jat "ksmifr 1758] dud dqaok:] flmdqaok: 244] Hkqoujat Hkh"ke 24] vHkSdqaokj iznsl 72 A lqouh rhu & /kjeJh ] izseJh] ijeJh &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vHk;Jh rL; mRiUu Ng & dyudqaokj dfiy 27] gjljat nsojkt 11] fjfldqaokj dju 21] fi;jat Ik;jktw 24] lgtjat iznslh 44] lqodqaokj Jh /kqo 33 A lqouh rhu & fuy;Jh] uhyJh] uUnJh] & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks A lqgJh rL; mRiUu ikWap & jeu dqaokj 125] jatdqaokj ikry 112] j;ujat fi;kj ojM+h 60]mDrjat ojM+h mjbZ 32]vHk;jat iznslh 544 A lqouh nks & lgt fljh] lkg fljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju lg;kjJh] rL; mRiUu ikap &ps;uan dqaokj pkS/kjh 784] v"k; dqaokj ?kVq 114] mDr dqaokj mnnq 84] fl; dqaokj feyus 307] /kqodqaokj fetu 111 A lqouh rhu & u`rJh] uhyJh] fuy;Jh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lg;kjJh dh cfgusa nks & vLda/kJh] feyulqok 1642] vLda/kJh rL; mRiUu ikWap & foyldqaokj oSnuq 309] dud dqaokj jSnuq 101] fuy;jat 84] mRiUu dqaokj vksloky 184] lkfgdqaokj feyus jkBkSj 114] A lqouh nks & jgt:ok] lgt:ok] vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

feyu lqok rL; mRiUu & fjfldqaokj 287] flodqaokj jSnuq 31] f\"kedqaok: 74] jatdqaok: feyus 89] jatueuq jktk] oSudqaok: ckzEg.k] jSudqaok: :ik] eey:ok dwojh] foxl:ok oSnk ckzEg.k] eqfDr :ok ikapkS AA

egk mRiUu U;kufljh vftZdk iV rkju rju moufljh ]rL; mRiUu &j;udqaokj :ik] eey :ik dwojh] foxl :ok oSnk] ps;:ok pk¡nks] vYi:ik vkfeu] fiz;:ik ikapkS] eqfDr :ok ikapkS AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju jeuJh] rL; mRiUu & egk mRiUu U;kufljh vftZdk iV rkju rju mRiUufljh] rL; mRiUu & moufljh dh cfgusa lrlbZ rhu& ey;fljh] inefljh] ijefljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

feyu dqaokj enu pansjh] :ijat] Hksmdqaokj iznslh A lqouh rhu &uhyfljh] fuy;fljh] jatfljh] lqou ftu jat mfDr fiz;ks & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk iV rkju rju f"kiuJh] rL; mRiUu &lqoujat fFk: 1575] :ijat 114] inejat 187 A lqouh rhu &:Ik fljh] lqoufljh] f"kiufljh A f“kiufljh dh cfgusa lrlbZ pkj &fp= fljh] pju fljh] lgu fljh] fulad fljh] rL; mRiUu & fuy;jat pkanu] nsojkt] j;udqaokj iznslh A lqouh rhu & t;u fljh] tku fljh] y"ku fljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Ekgk mRiUu U;ku Jh vftZdk iV rkju rju eeyJh] rL; mRiUu nks& fou;jat 393] y"ku jat 287] Alqouh nks & lkg fljh] eSu jat fljh A egk mRiUu U;ku Jh vftZdk Ik;ksx foU;ku foan Jh] rL; mRiUu rhu& flojeu 107] u;jeu 774] mRiUu dqaokj 164 A lqouh rhu & xeu fljh] y"ku fljh] foan fljh A foanfljh dh cfgusa rhu & nkufljh] ekufljh] ijefljh A ijefljh ds mRiUu pkj &duSjat iznslh 233] dyu dqaokj nsmifr iznslh 11] mDr jat mnnq 132] t; dqaokj ftuk 172 A lqouh nks & lgtfljh] lkgfljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Ekkufljh rL; mRiUu ikWap & uandqaokj ujifr] fuzrdqaokj ujfo/kq] f"kiujat "ksiy] /kudqaokj] lqoujat iznsl A lqouh nks & dyufljh] dYifljh &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Ekgk mRiUu U;kufljh vftZdk Ik;ksx iV rkju rju le;Jh] rL; mRiUu ikap & lqoujat 309] lgtjat iapkbu 231] ldyjat iznsl 366] flmdqaokj iznsl 184] ftudqaokj 82 A lqouh nks& fuzrfljh uSuk] tkufljh A ft;kjat dk csVk lgldqaokj lgl A /kofljh lrlbZ] y"kudqaokj ykyk] tYidqaokj] tkufljh]
l;ydqaokj AA

Ekgk mRiUu U;kufljh vftZdk Ik;ksx iV rkju rju lqUu lquanfljh] rL; mRiUu & vUeksn f"kiu Jsfu vUeks; jatq "ksmifr ojM+h A fuy;jat pk¡nu "kMS+gks 3773] vHkSjat pkank 735] dqdkoyh A mou Jsu 242]ftu jeu gksyh "kke"ksM+ks 88 A lqouh rhu & jeufljh] tkufljh] Hkqoufljh A Hkqoufljh dh cfgusa pkj & myf"kfljh] Å/kZfljh] vkuanfljh] lqoufljh A HkqouJsu jktk] moufljh jkuh rL; mRiUu lrlbZ A my"kJh ds mRiUu ikWap & jeu Jsf.k jSguq] /kudqaokj /kuk] t;dqaokj t;ifr] fou;jat clkmu] enudqaokj oSn AA

Lkqouh nks & fuzrfljh] Å/kZfljh lrlbZ A uandqaokj ujifr] vfe; dqaokj vjgq] eSujat yM+m] Økafrdqaokj] lCndqaokj iznslh A lqouh pkj & nlZfljh] u;ufljh] Å/kZfljh foer] ldyfljh bZnk A mouanfljh rL; mRiUu ikap & /kqo j;u /kk: ojgh] vHk;jat Hksmfljh] duZdqaokj Bkdqj] vYijat vtqZu] feyujat enufljh A lqouh nks & djudqaofj] jeudqaofj &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lqouJh rL; mRiUu Ng &foxljat foey] Hkqoujat Hkh"keq] dudjat daqokjlh] fdjujat djepan] feyujat ekM+uq] ps;jat panik: A lqouh nks &tku:ok] tYi:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AjSujat :ipan] fuzrdqaokj ujifr] JhQwydkj] f"kid:ok "ksek] fnfIr:ok nsmyk] nku:ok nsmek] foDr:ok foeyJh] ekulqok ekfudns] v"k;:ok vfgeuns] flo:ok flaxkjns] jSu:ok jk;pan] jatlqok :fouh] fg;jat :ok gjfluh] fl; /kqo] ine:ok ikapksa] Hkqou:ok fHk"kuh] feyu :ok ewaxk] fi;:ok iquJh] ije:ok
iaokjJh AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk Ik;ksx iV rkju rju ftu Jsf.k fg;;kj Jh] rL; mRiUu & vYidqaokj tkSufljh] tYidqaokj tYiq] ftujat ftunkl vxjokjks A fg;;kjJh rL; cfgusa pkj & youJh] jeuJh] BkuJh] eeyJh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lrlbZ lqHkko rL; mRiUu pkj & jat:ok jatu] fnfIr jatu nsoxuq] lgtdqaokj gksfjy] v;dqaokj iznsl A lqouh pkj & eSuJh] ekuJh] youJh] jeuJh lj/kuk mjbZ A youJh rL; mRiUu rhu & mn;dqaokj mjnw] l;ujat lqjtw] fnfOrdqaokj iznsl A lqouh ,d& j;uJh iznsl A jeuJh rL; mRiUu nl & eSudqaokj enu] oSujat oSn] jSujat jru eqdke cEgksjh] dYijat djeJh fojngk 78] fiz;dqaokj :ijFkh ekfudiqj 43] yhujat 74] youJh] "ksejat injFkiqj ] flfejat iznsl 43107] xeujat iznslh A lqouh nks & lqouJh] lgtJh A v"k; ftuJh rL; mRiUu pkj & v"k;jat vuark] eSujat eghifr] lqou jat enu lkg rsyh o<+okj] lqoujat nqn;s A lqouh ,d & lqouJh] vUeks; dYijat fnfLV fiz;ss & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks A foiqy:ok rL; mRiUu Ng & oSudqaokj oSnuq Jh fojngk 41] j;ujat rulh fojngk 64] yhudqaokj y"kulh fojngk 4133] vYijat vfgenu fojngk 27] fl;dqaokj lgl 54] fnfOrdqaokj 6] jSudaqokj jSu] Hkqou:ok Hkh"ke 227] ftu:ok fetuh 3 &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk Ik;ksx iV rkju rju ftu Jsf.k tkuJh] rL; mRiUu ikWap & eSudqaokj ekM+u "kM+sgkS] oSujat oSnuq “kM+sgkS] foLodqaokj olueq"k "kM+sgkS] eeydqaokj lsB lguJh] v;dqaokj irs A lqouh nks & jeuJh] lw;ZJh A lw;ZJh dh cfgusa fuy;Jh] rL; mRiUu rhu & inejat iznslh] enujat iquJh] fozf˜dqaokj oh: A fl) lsBh dh f}rh; cfguh foLoJh A dudjat daqokjJh "kM+sgkS] x;sdqaokj xusl & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vHk; Jh lrlbZ rL; mRiUu & ftudqaokj /kus fojngk 144] lgdqaokj /kujat Bkdqj Jh ckaHkksjh ¼cEgksjh½ 49] feyudqaokj ekuksjk ijlksaxh 309] lgtdqaokj iznslh 144 A lqouh nks & fuzrfljh uSuk] jSufljh] vUeks; dYijat fiz;s & vUek; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

jktk js dks dqVqEc & fou;:ok oSnk] fg;jat galk] fuy;:ok lrlbZ] rL; mRiUu lkr & jSudqaokj jSnuq fojngk 334] fg;jat gksyh vkjMsyk 417] feyudqaokj ekM+Uk lktkS 32] psyjat pkanu fojngk 37] oSudqaokj oSn 24] ftu dqaokj feyus 117] fuzrjat iznslh 256 A lqouh nks & uan:ok] fuzr:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lgt:ok lkbfr] eSukmfr egkfljh fojngk] pju:ok panufljh fojngk] yhu:ok ykM+kS] Hkqoulqok Hkkuk lukbZ] dyjat fojngk] Jh vftrk] lhy:ok flaxkjns clgk] fou; lqok oSnk] fi;:ok iquk fojngk] you:ok y"kufljh] foxl:ok oSnk] fi;:ok] vYi:ok ltkb cEgksjh] Jh jruk vkfNjh ckaekSjh] vxe:ok vkHkk ckaekSjh] feyu:ok] Jh jru Jh fojngk AA

egk mRiUu U;kufljh vftZdk Ik;ksx iV rkju rju ftu Jsf.k tSufljh] rL; mRiUu & t;dqaokj t;ifr "kM+sgkS] duZdaqokj dqc: "kM+sgkS] foxldqaokj foeu "kM+sgkS] ekM+Uk dks clqdqaokj] jeujat jktk] jatfljh jkuh] cguh tSufljh] rL; mRiUu pkj & flodqaokj lsÅnkl fiifj;k] xeu jatlh mijSu] jeujat mjnq] fg;jat gsejkt] ftu;fljh lrlbZ] rL; mRiUu rhu &fuzrdqaokj uSufljh] fnfIrdqaokj nsmpan] mDruan Bkdqjfljh A lqouh & tSufljh ] tkufljh] izselqok ikapkS lktbZ ¼lukbZ½ A mDr:ok mnSfljh ]/kqo:ok /kqok] dey:ok dqaojfljh] eeylqok enufljh] t; f“kidlqok f“kmfljh fojngk ¼lukbZ½] mDr:ok Bkdqjfljh fojngk] bZtZ:ok bZnk] xeu:ok xkbfr ckaHkkSjh] v“kSdqaokj vBqegkSM+kS AA

egk mRiUu U;kufljh vftZdk i;ksx iV rkju rju ftu Jsfu y“kufljh] rL; mRiUu &y“kufljh dh cfgusa pkj &jatfljh ] oSufljh] fozf)fljh] flofljh A nwljh oSufljh ds mRiUu rhu &jatdqaokj jrufljh ipgkM+k] fi;dqaokj irq lsej[ksM+h ]ftudqaokj iznsl Alqouh rhu & f“kiufljh] pjufljh] fjf)fljh A fjf)fljh rL; mRiUu &vHkSjat HkkSajkt] tSu:ok thth cfguh eqfM+;k“ksM+kS] oSudqaokj ] :ojat :ifljh] fnfIrdqaokj nhik] i;jat pk¡nks] fryd:ok frHkqok] Hkqoujat Hkh“ke] vYijat vcyk] d.kZdqaokj diwj] deydqaokj dqc:] jSujat jkbrk] i;dqaokj vkley] jSu:ok jekns] lblqok jkeJh] dey:ok dqaojfljh] fuzr:ok uSuk] jax:ok jek] HkDr:ok Hkqouh AA

egk mRiUu U;kufljh vftZdk i;ksx iV rkju rju ftu Jsf.k yhufljh] rL; mRiUu &QqVdj & yhu:ok y“kufljh] fuy;:ok ukgk] pju:ok pkanufljh] you:ok ykM+ks] jSukmfr jkeJh] izHkkorh iaokjfljh] y“ku:ok y“kufljh] bZ“kq:ok Nhrk ] fou;:ok foeyJh] fl;dqaokj y“kuJh] fl;dqaokj :ijFkh] vy“kjat v“k;jkt] dYi:ok dkSjk] vHkSjat Hkh“ku ]dyu dik: jkepan AA

egk mRiUu U;kuJh vftZdk i;ksx iV rkju rju Hknzfljh] rL; mRiUu Aegk mRiUu U;kuJh vftZdk i;ksx iV rkju rju e; mouJh] rL; mRiUu & fjf“k ] dYidaqokj dqo: 1133] flodqaokj flonkl 772] /kqodqaokj iznsl 332] t;dqaokj 274] lqou vUeks; duZdqaokj A lqouh & jeuJh] f“kiuJh foekr &dudJh] vUeks; duZdqaokj Alqou dqaokj ?kqVÅ jk[k 984] jeujat leks“kuq 335] pUnzjat 233] j;udqaokj iznsl 307] lgtdqaokj “ksmfljh] dYifljh &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

dyu ftudqaokj ]bLVdaqokj vkley] lqouh nks &ykM+Jh ] l;ufljh AduZdaqokj duZpUn ]fg;jat galjkt] fuzrJh vUeks; ]i; mouJh i;ksx ftu feyu Jsf.k foxflJh] fojfrJh] dudfljh djekokM+h] lgtjat la?kSuifr ¼la?kifr½ A lgtfljh dh cfguas pkj & lrlbZ vxe:ok] i;:ok] vy“kkorh ]fi; jeu:ok Afi;jeu:ok rL; mRiUu &bPNdaqokj fNr: 84] foxldqaokj 74] lgtdaqokj Nhr:] “ksmjkt 34] feyujat egkjkt 47] j;ujat jkbpan 42] v;dqaokj iznsl 119 A lqouh nks &l;u:ok] f“kid:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vy“kkmrh rL; mRiUu Ng & lgtdqaokj eguJh 287] vxedqaokj ftuk 44] lsmdqaokj /kk: 42] lqYidqaokj ekfud 82] lgtjat egsl 81] mäjat iznsl 117] lqouh &dYi:ok &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

i;u:ok rL; mRiUu ik¡p & fg;jeujat gekl ] foyljat gfjfla?k] Nksgjat fNr:] xgksbZ ]youdqaokj fNr: ] lqouh nks & nku:ok] tku:ok &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

yfC/kjat ykM+] fi;dqaokj ijl] /kqo:ok /kjek] jeu:ok jeufljh] izse:ok inek A egk mRiUu U;kuJh vftZdk i;ksx iV rkju rju i; mouJh] rL; mRiUu lqou ik¡p & vYijat] ijldqaokj] vxejat] inejat] dYidaqokj jkbey A lqouh cfguas rhu & jeufljh] o;ufljh] vy“kfljh A jeuJh ds mRiUu &eSudqaokj] eeydqaokj] lkfgdqaokj ] Jh flodqaokj ]ohjnkl A o;ufljh rL; mRiUu & nlZjat nsmjkt] Hknzdqaokj egu] lqoudqaokj lsmnkl] lSudqaokj iznsl A vy“kfljh rL; mRiUu & t;dqaokj ftuk] eeyjat tYiq dqaoj iznsl] vUeks; u;jlu A vejJh rL; mRiUu ikap &ldyjat lgl ] uanjat iznsl ] eeydqaokj eulq“k] /kqojeu iznsl] i;dqaokj iznsl A cfgu nqekrk & :iJh dh lqouh rhu & jatfljh] jeufljh] y“kufljh] A o;ufljh dh iq=h rhu & onufljh] u;ufljh] lgtfljh A jeufljh dh cfgusa foekrk & t;fljh rL; mRiUu iq= AA

QqVdj uke & fg;jat gjnkl] j;ujat j;nw gjnkl] vYijat 8] v“k;jat vkley] j;udqaokj jkepan] mDrjat mn;pan] lkgdqaokj Jhik:] eeyjat djeJh] feyujat eguJh] :fpjat :ik] fnfIrjat nhipan] vy“kjat vkley] dyudqaokj ik: & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

“kM+x Jsfu jktk rL; iq=h f“kidfljh ] l[kh i; moufljh ] i;ksx vUeks; ftu Jsf.k lrlbZ rL; mRiUu pkj & i;dqaokj iapkbu Hkkm] foxljat iznsl] fou;jkt xqtjkr] foekr uSudqaokj ] la?k Bkdqj Jh iqjgk A lqouh & fuy;fljh] jkbZfljh] fojksgfljh] vuarfljh dkUr foey eu mRiUu le; & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vUeks; lkg fiz;a:bZ ftu] fot; Jsf.k jktk rL; mRiUu uanfljh rL; mRiUu lquanfljh] lgkbZ ctzta?k jktk vUeks; ftu Jsf.k rL; mRiUu ctz ta?k jktk] rL; mRiUu Hkzkrk] i;ikynkl jktk rL; iq=h izsefljh] vUeks; ftu Jsf.k rL; mRiUu f“keuqjat pkanuq] panjatokjk] czãjat flm lgljat] fnfIrdqaokj iznsl A lqouh eSufljh dh l[kh mRiUu gj“kfljh galk] jatfljh lqok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

cq/kJsu jktk] inefljh jkuh rL; mRiUu &jeupan :im] f“keupanz izosl fla?kbZ jkt mRiUu fojks/k AA lqouh &duZfljh ] Lo;aoj Jsf.k ftu] jeufljh bLV vUeks;] jeupan A vxe :ok rL; mRiUu &feyudqaokj eulq[k] eSujat enu] ,sdqaokj vuanq] Hkqoujat Hkqou] vy“kdqaokj gjfla?k & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

fi;dqaokj fijFkh] xeudqaokj Kkupan] duZpan dks csVk ftujat vftr] Hkqoujat Hkkuqpan] fuy;jat uSufljh ]f“kidjat “kkEgÅ] Jh Hkqou lqoHkuk] f“kid:ok “ksek] lhy:ok flaxkons] fou;lqok oSnk] fnfIr :ok Nhrk] yfC/k lqok ykM+kS ]vxekorh vxek] vy“kkorh vt;fljh] vHk;:ok Hkh“kens] foDr:ok fot;fljh] fuzr:ok uSuk] lqoulqok “ksek] foyl :ok oSnk] lkglqok ek:fr] ftu;dqaokj Bkdqj Jh] o;u :ok fot;fljh] uan:ok uSufljh] jat:ok jktqy] vy“k:ok vkfNjh] /kqo:ok o;ufljh] jatjkm jktk mDr deyq &vUeks; ftu Jsf.kA

uke &vYifljh rL; mRiUu& vkfØujat fuy;jat ] lkgdaqokj lgtksiuhr iznsl A fozf) f=dky vUeks; fiz;s lgt dqaok: ] foxlfljh lrlbZ rL; mRiUu ikap & eSujat clkouq 64] foxldqaokj 84] yhujat 96] lhyjat foykr 113] ijljat iznsl 307 A lqouh & lkgfljh] lhyfljh flyokuh A oSujat oSnuq ]moujat /kuifr fNÅyh ] dudfljh lrlbZ rL; mRiUu nks & cfydqaokj clkÅu ]cljat clkÅu & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

QqVdj uke & vUeks; jat mn;] fg;jat egkjkt ]xeujat tSdqaokj] dudjat dqaokj] lqYijat dqaokj] dyHkzr fnfIrftuq] /kudqaokj ]uanjat ukensm] o;ujat vtqZu ]foxljat foje] jeujat ikuik:] xqfIrdqaokj xksih] feyujat paknuq ]fnfIrjat nsmxuk] HkkÅjat Hkksxh ikaMs] t;ufljh lkaxkS] vHk;fljh] Hkkofljh] youfljh] y“kqckygq] HkDrfljh] Hkkmfljh] dYifljh] djefljh] yhufljh] y“kufljh] HkqoueSu dh csVh uhyfljh] Hkqou fljksat dh] j;ufljh jruk fldkjiqj dh] ,sdqaokj vlifr] fg;jeu:ok ghjk] i;iky dh egrkjh ine:ok] f“kiu Jsfu dh csVh gqyl:ok] paknfljh ] fouS:ok] fotSfljh] foySfljh] foeyfljh] cks/kfljh iqjb fla?kSu ]psrJh pk¡nk ] ey;fljh erkS] rifljh diwjk] vHk; dh btk diwjkdqarfj ]jSrq dh btk fi;:ok inefljh] vYi:ok vkfeuh :iÅ dh cfguh fldkjiqj A eqfDrlqok rL; mRiUu & ohjpan ohjnkl ]/koyjat /kuiky jktk] lqoujat leks“kuq ]dyudqaokj iznsl ] lkgdqaokj bVk;s ds ikap A lqouh nks & jatfljh] mRiUufljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

j;uJh rL; mRiUu pkj &uSujat ] gfj“kjat gfjjkt ]gsedqaokj galk] nlZjatq iznsl & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA inefljh rL; mRiUu pkj &foDrjat] es?kjat] ps;dqaokj pkanuq] duddqaokj djefljh A lqouh &nsmfljh& vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

ijefljh rL; mRiUu &lsÅjat Nhreq] jSu:ok :iuh] lkgjeu lkjaxq] lsmjat] jeu:ok jrufljh] bLV:ok bZnk] youfljh y“kek] duZ:ok djefljh] lgu:ok :ok] jat:ok :iuh] vHk;:ok Hksmfljh] eSu:ok Nhrk] fuzr:ok uSufljh] f“kid:ok “ksek] fou;:ok fotSfljh] oSu:ok oh:ns] ine:ok iq“kk] yhu:ok ykM+fljh] yhu:ok ukUgk] fi;:ok iqjk] eey:ok egkfljh vgejiqj A jat:ok rL; mRiUu rhu] ps;:ok rL; mRiUu rhu &fou;jat ohjk] jSjat ftuk] lqoujat iznsl & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

bVk;s dh Jh Hkqoufljh Hkuk] fg;jeu :ok gjf“kuh] duZ:ok Bkdqj Jh] fuy;:ok uSuk] :o :ok :iuh] oSu:ok oSnk] jktefr jSu:ok] jat:ok :ik] jeu:ok dkSjk] lgulqok loZJh] Hkqou:ok Hkkmfljh] mDr:ok mnSfljh] xeu :ok x<+k ]feyu:ok eSufljh] jat:ok jrufljh] fi;:ok :ifljh] iSu:ok iSufljh] f“kid:ok “ksmfljh] onu:ok deyw oSnk] flo:ik lsBh] vkl:ok vHk;fljh] HkkÅ:ok Hkkuefr ]jSu:ok jkth] /;ku:ok tSerh] v“k;:ok “kguh] lqYi:ok lqgxk] jat:ok jkterh] “kse:ok iaokjns] oju:ok djek] vHk; :ok Hkh“kk] yhu:ok y“kuk] pju:ok pkanu] /ku:ok /kuJh ] vYi:ok vklk] j;ujat jktk] lkgjat jkbZ ¼jkuh½] lhy:ok flaxkons ] foyl:ok foluq] jSu:ok jkeJh] yhu:ok ykM+kS] jSudqaokj jkbey dqYgkM+] fuzr dqaokj uSuw dqYgkM+ A xeufljh rL; mRiUu &jatjeu dqaok: :ipan] f“kidjatq “ksmifr ]/kudqaokj /kuifr] j;udaqokj j;ufljh] flodaqok: iznsl A lqouh & yhu:ok ] Hkqou:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

flofljh rL; mRiUu pkj &fi;daqokj] vYijat vHkbZ] fnfIrjat nsmpanq] inejat inkjFk & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

riJh ds mRiUu ikap &Hkqoujat Hkh“ke] tkujat tYiq] eSujat egslqj 34424] pjujat pkanuq 21] lqoujat iznsl 64 Alqouh nks & foDrfljh] lDrfljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

fuzr fljh rL; mRié ikap & /kujat ?kkVeq ]my“kjat mnnq] dYijat deZpUn] :ijat jkew] ijejat iznsl A lqouh nks &uhyfljh] fuzrfljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA vxefljh rL; mRiUu pkj &mDrjat mnnq rweSu] ps;jat pkanuq] Bkujatq Bkdqj] es?kjatq ekM+u A lqouh &v“k;fljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

v“k;fljh rL; mRiUu pkj &oSujatq clq] ewyjatq eguJh] f“kidjat “;kSjktq] ftudqaokj iznsl & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

QqVdj uke & Jh j;u:ok] jrufljh lsfBuh] eSu:ok ewaxk] nku:ok nsmYyk] fi;:ok inek] f“kid:ok inek] eey:ok enufljh] jeu:ok jeufljh] xeu:ok Kkufljh] jat:ok jkbfljh] feyu:ok jeufljh] vxe:ok xjok] tYi:ok tlek] you:ok ykM+ks] lqou:ok :ok ]:o :ok :ik] es?k :ok eguk & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

QqVdj uke ] iq:“k& fi;dqaokj iqufljh] uandqaokj uUgk] mDrjat pkS/kjh tyk] mDrdqaokj mnnw] foxljatq Hkh“ke] f“kiddqaokj “ksmifr] jrufljh] yhu:ok rL; mRiUu] &eSujat ekM+u ]jrufljh] deydqaokj iapkbu] vxedaqokj] vHk;pUn] f“kidjat “ksmifr] nsmjkt ] lqoudqaokj lqjtu nsmjkt] nlZjat nsmjkt] j;udqaokj jruikj] lqoujat Bkdqjfljh] ekfud fnfIrjat nsmfljh vBq] ftujat Bkdqj iVokjh] dyujat iVokjh] dYidqaokj xkSlh ¼?kkslh½ ve:] gfj“kjatq gjnkl fla?kbZ] tSdqaok: tljkt] tkujat tSrfljh] lqoudaqokj ekM+uq ] ldyjat mnSfljh] jeudqaok: jrufljh gksfjy ¼gksfjyh½] fg;jat gksfjy ] enu lgtdqaokj lglq] nlZdqaokj nsmjkt] vHk;dqekj Hkh“kk] moujat mjM+ “ksmlh] gfj“kjat gfjxuq] i;jeu inelh] tSrq tykjat] ftudqaokjfljh] mDrlkg mijeuq] fnfIrdaqokj nsmnkl mxkljkS] vilqouq ikrys] jk;jat jkbpanz] dyudqaokj dslkS] lgtjat lgley] vYidqaokj veyfljh] flmdqaokj flaxkjJh] i;jat iaokj Jh AA

QqVdj Jh &fg; jat:ok gkalks] yhu:ok y“kufljh] lqou:ok lksuk] xeu:ok xkSjk] Hkqou:ok Hkkmfljh] dey:ok dkSjk] vYi:ok vkek] dyu:ok oSnk] bZN:ok Nhrk] dey :ok dql;k] gal:ok galk] /ku:ok /kufljh] foDr:ok foeyk dslks] jat:ok jkbJh] fouS:ok foeyJh iVokfjuh] fi;:ok ihNk] foxl:ok foank] vxe:ok vHk;fljh ]v“k;:ok vfgeuns] gj“k:ok gkalks] ine:ok inek rweSu A flofljh rL; mRiUu ikap & vYidqaokj 21] o;udqaokj 23] fi;dqaokj 14] tkudqaokj tkiqj 14] jSudqaokj iznsl 81A lqouh nks & Å/kZfljh] lkgfljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lqouJh rL; mRiUu pkj & Å/kZ dqaokj ije fljh] dyu dqaokj ykyk 27] dyudqaokj dkUgksa 17] vYidqaokj vejfljh 19] A lqouh & ldyJh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA lkgJh rL; mRiUu ikap &lqoujat lqjtw 64] v“k;dqaokj vfgeu 22] flodqaokj BkdqjJh 12] Hkqoudqaokj Hkh“keq 9] jeudqaokj iznsl 41& vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

jkoJh rL; mRiUu ikap &mDrjat monnq 35] vHkSjat HksÅJh 36] gfj“kdqaokj gfjxuq 74] ioudqaokj 25] lkgdqaokj iznsl 54 A lqouh nks &fuj;fljh] yhufljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

jeu:ok rL; mRiUu pkj & f“keudqaokj fuySjatqukFk] f“kiddqaokj] yhujat iznsl & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

gj“k:ok gyk] jat:ok jrks] eey:ok egkJh] dyu :ok dwdjh] f“kid:ok “ksmfljh A fuy;fljh rL; mRiUu & lqoudqaokj] tSjeuq tkxk ]fg;dqaok: gjifr] fou;dqaokj oSufljh] vxe daqok: iznsl A
lqouh rhu &moulqok] jeulqok] lkglqok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

fi;lqok rL; mRiUu Ng &j;udqaokj jkbpan ] ,udqaokj vftrq] Hkqoudqaok: Hkh“keq] eSujat lguJh] flÅdqaokj Jh pUn] eeydqaokj iznsl A lqouh rhu &vYi:ok vejfljh] dYilqok dqaojns] fnfIr:ok iznsl & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vxe:ok rL; mRiUu pkj &f“kidjat “ksÅifr] mDr dqaokj mn;fljh] gj“kdqaokj] jatdqaokj iznsl A lqouh &jat:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA /kqo mou:ok rL; mRiUu jSujat jke] vYijat vftrq ] f“kidjat fNr: ] lq jeuat lqjtq] uhydqaokj feyus A lqouh nks & fnfIr :ok] LodZ :ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

fg;;kj:ok gkalks ]/ku:ok /kufljh] fnfIr:ok nsofljh] yhu:ok y“kufljh A jeu:ok rL; mRiUu pkj &lqojat jrjfljh] flodqaokj mn;fljh] ps;dqaokj oSnuq ]/kqojat dkUgj] lqouh &lqou:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

/kqo:ok rL; mRiUu rhu& es?kjat enufljh 44] lhyjatfljh 32] eeyjat feyus 39 Alqouh nks &l;uJh] jeu:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vy“k:ok rL; mRiUu pkj & lgljat lgl ]fg;jat gjifr] f“kid jat “ksmifr] fnfIrdqaokj nsmifr A lqouh & fuy; :ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

uke Jh & foLo :ok okek] ps;:ok paknk ] eSu:ok ekfudns] you:ok ykM+yh ] jat:ok jkbJh] mDr:ok mn;fljh] ikek[ksM+h dh Jh fi;:ok inefljh] vHk;:ok vHk;fljh] ije:ok ;qrk ] vYi:ok vfgeuns] eSu:ok ekfudns] feyu:ok euk] nkufljh] /khtZ:ok /kufljh ] ps;:ok pkanks] foDr:ok foeyfljh fldkjiqj dh A lqou:ok lqgxk] eeyjat ekfud ]ps;:ok pkanks] gj“k:ok gk¡ly] o;u:ok oS;k] eSu:ok egkfljh] f“kid:ok “ksek] iqu:ok iqufljh] j;u:ok oSnk] o;dqaokj iwjueYyq] :fpdqaok: :ipan] nsmdqaokj nsmifr] eeyjat ikj dks dqVeq &jeu:ok :ik] ije:ok iqjfljh] fi;:ok inefljh] dey:ok A dud:ok rL; mRiUu pkj &eeydqaokj ekuk 33] rstdqekj rkju ]mDrjat mnnw] Kkujat ldys ] yhujat iznsl 84] fiz;Sjeu izekuq ]jSujat jeufljh X;kjliqj A vxg:ok rL; mRiUu & ps;dqaokj pkanuq 84] ledqaokj 57] y“kudqaokj y“keu 86] fnfIrjat nsonkl 49] lgljatq feyuq 114 A lqouh rhu & jeu:ok] :i fljh] fou;fljh foey & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vlg:ok rL; mRiUu Ng & Hkkojatq Hkh“ke 33] yhujat y“kuq 27] Nksgjat Nhjg 33] gj“kjat gjnkl 41] lkgjat lsonkl 37] eeydqaokj iznsl 87& vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lqouh &vHk;:ok HkkmJh] flo:ok flaxkjns A jat:ok rL; mRiUu pkj &feyujat eM+s 35] fuy;jat uxjkt 36] fi;dqaokj fijFkh 34] foLodqaokj foey 54 A lqouh rhu & foØe:ok oSnk] lkg:ok iznsl] jSu :ok jkuh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

flodqaokj ] Jh j;ujatq jketh] o;ujat okÅth] foDr jat ohj th] fnfIr dqaokj nsofljh] :o:ok :ifljh] pju:ok pkanks A eqfDr:ok rL; mRiUu lkr & nlZjatq nsmifr] j;ujat /khj] dyudqaokj y“kufljh] pjujat pkanu] j;ujatq jtks] tSujatq ftuk] inedqaokj iznsl A lqouh rhu &fg;:ok ghjk] dud:ok dwojh] ine:ok feyuh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lkg:ok rL; mRiUu ik¡p & es/kjatq ekM+uq] ps;jatq pkanuq] vHkSdqaokj Hkh“ke] duZdqaokj Bkdqj A lqouh nks & tku:ok] f“kiu:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

dyu:ok rL; mRiUu ikap & ijedaqokj iaokjs] jeujatq jketh] panjat fjf/kjat ] Bkujatq] nkujat iznsl A lqouh nks & tYifljh] f“kiufljh & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA lqou lqok rL; mRiUu pkj & lkgjat JhpUnz] eSudqaokj] fi;:ok iquk] /kqodqaokj iznsl A lqouh & fuy;:ok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lgt:ok ds mRiUu ikap & eeyjatq ekMuq 24] fnfIrjatq nsmnkl 34] f“kiddqaok: “ksmjktq 114] eSujatq ekfudq 22] lqoujatq iznsl A lqouh nks & lqou:ok] lqYi:ok lqgxk & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lkg:ok rL; mRiUu ikap & deyjatq Bkdqj ukUgsa] vYijatq dqaok:] lgtdqaokj l/kk:] enujat] eSujat eSulh] nlZdqaokj nsmjkt] uanjat uSulh] /kujat /kuk] vYidqaokj vklk AA

Jh uke & vYi:ok y“kuJh] xeu:ok KkuJh] ine:ok iqjk] eSulqok efu] dYilqok djeJh] yhu:ok uSuk] fuzr:ok] y“ku:ok ykM+kS ]HkDr:ok HkkmJh] lk/kq:ok flaxkjns] bZNq:ok NhrkbZ] ije:ok iaokjns] tku:ok tSuk] f“kid:ok “ksek] feyu:ok enu] pju:ok pnauJh] eSu:ok euJh] gj“k:ok gf“kZuh] xqfIr:ok xkSjh] jeu:ok :iJh] ije:ok enuJh] pju:ok pkSok] uSu:ok uSuJh] HkDr:ok HkkmJh] lgt:ok lgtk] tSu:ok tSuk] feyu:ok eyk] fg;jeu :ok ghjk] foey:ok foeyJh] f“kid:ok “ksens] y“ku:ok y“kuh] Hkqou:ok Hkkuorh] feLV:ok] gal:ok galk] f“kid:ok] tku lq:ok tSuk] feyu:ok enuk] :o:ok jeuJh] uandqaokj] ijl:ok iquk] fouS:ok ohBk] lqoujat lqefr ]vHkS:ok Hkkuk] :fp:ok :ik] fi;:ok iquk] Hkqou:ok HkkmJh] jat:ok foeyJh] fi;:ok iquk] HkqouJh] jat:ok :iJh AA

xqfIr:ok KkuJh ]yhu:ok yhufljh] eky:ok ekM+u ]foxl:ok foeyfljh] panz:ok panzfljh A foLo:ok rL; mRiUu pkj &fg;uandqaokj 54] uandqaokj 44] dYijat feyus 74] /kqodqaokj 34 A lqouh nks & uSulqok] vy“klqok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

flyokuh fg;uandqaokj rL; mRiUu Ng & lqoudqaokj 7] pjudqaokj pkanuq] jSujat jke] lqoujat lqefr] eSujat eM+s] /kqojat iznsl A lqouh rhu & Hkqoulqok] fuzrlqok] eSulqok & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

vLda/k:ok rL; mRiUu pkj & lgtjat leks“kuq ]mDrjat mnnq] feyudaqokj enu] feyujat oSn A lqouh rhu & jSulqok jeuJh] v“k;lqok bZnk] gallqok gkalks & vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

mou:ok rL; mRiUu ikap & vYidaqokj vtqZu] xqfIrjat xqfu;k] :ojat jru] foDr:ok foey] t;dqaokj tSifr A lqouh rhu &eSu:ok enuJh] gjf“k:ok feyus] fuy;:ok bZnk &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lqoulqok rL; mRiUu ikap &l;ujat lhry] ftujat Bkdqj] moujat mnnq] /keZjat /kuslqj] fjfldqaokj feyus A lqouh nks &lgt:ok ]jSu:ok &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lgtdqaokj lgl] feyudqaokj enuJh] fuzrjat ekfud] :ijat ukUgsa ]o;udqaokj ogksfMxq] flodqaokj JhpUnz] fnfIrjat nsmifr] fi;jat iquk AA

Jh uke &jSu:ok :iJh] fnfIrJh nsmyh ]vHk;:ok Hkksyh] t;:ok tSJh] vYi:ok vuHkk] lqou:ok lqgkxJh] uSu:ok uSuJh p:ok] f“kid:ok “ksek] bLV:ok bZnk] ps;:ok pkanks] :idqaokj :ifljh ]lqoulqok lqgxk] eSu:ok ekfudns] mDrdqaokj mnnq A duZ:ok dks dqVqEc fFkjdiqj] lqoudqaokj eqfunkl xxjokM+ks ¼xkMjokjks½ iM+fj;k ]u;daqokj /kuslqj] eSujatfljh] Hkqoujat Hkh“ke] flodqaokjfljh] fouSjat ohjnkl] foLodqaokj foey] gal:ok ghjk] Hk;:ok Hkkmfljh] eey:o egkfljh] fi;:ok ine] lgt:ok lqgxk] :oufljh] lgu:ok A lgt:ok rL; mRiUu ikap &yhudqaokj y“ku14] jSudqaokj jrufljh 21] uUndaqokj Nhr: 44]ijldqaokj irs 34] fg; jeu jat iznsl 54 Alqouh nks &feyu:ok] jSu:ok &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

lqYidqaokj rL; mRiUu ikap &fg; jeujat jktk 1474] lgtjat lglq 33] /kqojat /kuslqj 43] dYidqaokj lgl 24] lkgjat feyus 84 A lqouh nks & Hkqou:ok] vxe:ok &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

bPN:ok Nhrk] tSujeu o“kkuq mRiUu ]fg; jeu:ok galk] feyu:ok e;k] lqou:ok lfgok] eSu:ok enu] pju:ok pkank] v“k;:ok] frydjat dkSafM+;k] lqou:ok lksuh] you:ok ykM+ks] vYilqok vuHkk] eSulqok ekufljh] yhulqok lsB mn;fljh dh] xqfIr:ok /kqrk] ine:ok ineftuk] yhu:ok uSuk] fg;jat :ok gf“kZuh] jSu:ok :iuh] deyjat nsmjkt ]ijl:ok iaokjns] mDr:ok mnk iVokjh dh] feyu lqok ewaxk] lurdqaokj ljkSrq] lqou:ok flaxkjns] ps;u:ok pkanks dqjokbZ AjSu:ok rL; mRiUu pkj &foxljat foey] Hkqoujat Hkh“ke] eSujat euks] lqoudqaokj feyus &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

QqVdj uke &vYidqaokj vejfljh] uSujat fulk] yhujat ykyk fla?kbZ] Jho;u:ok iqufljh] f“kid:ok “ksek] deZ:ok djek] dyudqaokj Bkdqj csVk ekfud dks] nhfIr:ok nsofljh] iSdqaokj ijkFk] i;dqaokj iqufljh] eSudqaokj ekaM+u] :ipUn dh csVh dqaoj ckfgjk] foDr:ok okjk AA

QqVdj &nhfIrjat nso] HkDr:ok Hkkmfljh] jSu:ok Bkdqjfljh A
dqVqEc /kku jktk dks dkxiqj] xeudqaokj jktk dyjatdqaokj ik:] fimjat iquk] oSu:ok oSnk] inedqaokj inkjFk] eSu:ok ekfud] tSu:ok tSiky] duZ:ok :ok] dqaojJh ]dyjat dkSjk] fuy;:ok tSuk] /kqo:ok /kufljh] dey:ok dkSjk] tku:ok tSuk] tSdqaokj tSufljh] fuzrdqaokj uSukfljh] fuzr:ok uSufljh] gj“k:ok ghjk] feyu:ok enuk] cSudqaokj clkmu okuiqj] xeudqaokj xksykykjs vgeniqj] dqdkoyh] oM+ks;iqjk A jSulqok rL; mRiUu ikap &ps;jat pkanuq] duZjat dqaojfljh] eSujat egulh] mDrjat g;jeu] lqoujat izosl A lqouh nks &lgt:ok] nku:ok &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

fuy;lqok rL; mRiUu pkj &j;ujat :ifljh] ftujat ftuk] nsojat iqgdjnkl] Hkqoudqaokj Hkkstk A lqouh nks &fuzrlqok] ioulqok &vUeks; ftu Jsf.k dyu eqfDr xkfeuks AA

Å¡ ue% iz.kE; mRiUu ijekuUn vkuUn lqHkkÅ fl) le; lkg] vUeks; lqHkkÅ lgtksiuhr] mRiUu lqHkkÅ lCn lkg] lCn mDr fiz;kS 3131 vUeks; fnfIr mRiUu lkg :b;k ftu] mRiUu mRiUu dyu dey ftu Jsf.k 121714 vUeks; :b;k ftu] lkg mRiUu dyu dey ftu Jsf.k mDr dey lCn fiz;kS 39912 f“kiu Jsf.k lkg vUeks;] mRiUu lqfnfIr ftu Jsf.k mDrL; fiz;kS 43773 fuy;jat pk¡nu vUeks;] f“kid Jsf.k lkg mRiUu le; mRiUu lquan ftu Jsf.k 57784 vUeks; es?kdqaokj] mRiUu ftu Jsf.k dyu vUeks; :b;k ftu mRiUu lkg 65772 vUeks; flodqaokj] mRiUu ftu Jsf.k dyu mRiUu lkg le;jat vUeks; :b;k ftu 7237] ps; ftu mRiUu lkg 674] jeupUn fnLV lkg mRiUu lkg 111] gsedqaokj lkg mRiUu 33] Hkqou mRiUu lkg 84]lqoujat lqo 133] jeu Jsf.k 72] mnn yqugh 3972] iafMr Jh eSudqaokj mRiUu lqdZ Jh 231] lgtjeu ds vt; jeulkg mRiUu 187] i;dqaokj Hk; fnLV mRiUu iapkbu lkg mRiUu Jh 31] eSuJh mRiUu lkg 34] l?kS Bkdqj Jh 272] i;u 172] djeJh fojngk mDr vUeks; fnfLV mRiUu mRiUu le; 36000] lkg vdZ mRiUu vdZ NÙkhl 4272] deykorh lkg mRiUu 2476] mRiUu duZJh lkg mRiUu 1292] mRiUu pjupj lkg mRiUu 1929] galJh 2131] lqouJh 2232] vkSdklJh 535] fnfIrJh 995] lqfnfIrJh 1072] lqdZJh 1333] lokZFkZJh 2737] foanJh 1117] vHk;fljh 8484] Jh 112] tksM+loZ 31605] i;ksx 121117] foanJh 612] le;Jh 3006] Jh 10] tksM+ loZ 4345331AA

iafMr mnÅ mDr vUeks; lkg le; 331] iafMr ljm mRiUu fnfLV 474] iafMr Hkh“ke mRiUu le; mDr lkg 64] iafMr y“keuq mRiUu mDr le; lkg 44] pjuJh mDrlkgh 127] y“kuJh mDr mRiUu 774] u;jeu mRiUu mDr lkg 64] folqunkl vHk;jeu 76] djepan vUeks; u;jeu 147] /kumDr mRiUu vUeks; u;jeu 272] lgl leS lkg mRiUu 187] lkg le; vUeks; u;jeu 74] ekulkg vUeks; u;jeu 144] dqaokj lkg mRiUu 153] feyudqaokj feyu fiz;s 72] psrdqaokj feyu lqHkkm 248] fuy;jat mDr lkg 24] vUeks; jat mDr jeu 42] fg;jat mDr mDr jeu 734] jSudqaokj mDr lkg mRiUu 187] :ijat mDr jeu 133] bPNdqaokj 273] lkfgdqaokj 258] fjfl dqaokj 164] jSudqaokj 137] lgtdqaokj 273] o;dqaokj 89] /kudaqokj mDr jeu 33] xeujat mDr jeu 324] moujat mDr lkg enuJh 57] y“kudqaokj mDr xeu 324] flodqaokj mRiUu jat 111] yhudqaokj 103] gj“kjat 287] ijldaqokj 177] fjfl fnfIrdqaokj 143] fg;;kj jat iL;rs 17] vYiJh iV rL; cfgusa lrlbZ lokZaxJh rL; mRiUu 567] gj“kJsf.k gjifr 45] yhujat Qwy 167] mDr lkg foxl 127] lkgdaqoj mDrlkg vHk;jat izosl 84 AA

AA bfr Jh ukeekyk uke xzUFk th ijeiwT; vkpk;Z Jh en~ ftu
rkj.k rj.k eaMykpk;Z th egkjkt fojfpra lemRifUurk AA

uke ekyk xzUFk dk] o.kZu lqu eu yk; A
uke Bke v: tkfr dks ] nhUgksa /keZ lquk; AA 1AA

vkRe Kku tkxks ftUgsa] vkre :fp ykS yk; A
vkRe Kku fueZy fd;s] eks{k yxu tx tk; AA 2AA

vkRe /;ku :fp fFkj HkbZ] fueZy dj fut xsg A
fueZy /kkjk mn; in] rkju rju dgs; AA 3AA

tks /kkjk ?kV esa cgS] txs Kku dh jhfr A
fdfj;k dj tx fgr /kjS] lks vuqHko dh izhfr AA 4AA

vuqHko gh ‘kq)kRek] vuqHko vkRe deku A
vuqHko vkre Kku dk ]vuqHko ikapksa Kku AA 5AA

vuqHko dsoy Kku gS] }kn‘kkax foLrkj A
ftu ftuus vuqHko fy;k] ik;ks Hkonf/k ikj AA 6AA

uke Bke mu tho ds ]dgs xzUFk esa lks; A
tkfr ikafr inoh lfgr] [kksy u;ku voyks; AA 7AA

ns[kks viuh tkfr in] y[kks vkiuks :i A
i;Z; n`f“V fodkj rt] vki cuksa tx Hkwi AA 8AA

vkRe uke psru dg~;ks] eks{k /kke ‘kqHk Bke A
nlZ Kku e; nsg esa] dj~;ks lqHkx foJke AA 9AA

lg dqVqEc vkS jkt lg] ekrq firk lqr nkj A
iq=h vius ifr lfgr] /kjkS /keZ fgrdkj AA 10AA

yk[k fr;kyhl ikap v:] pkfyl vkSj gtkj A
dgs rhu lkS rhl uj ] Ã…ij ,d fugkj AA 11AA
¼4345331½

Ukke %&
mnm ljm vkSj Hkh“kek] y[ku pju u; jke A
folqu vHk; o jeu fljh] ‘kkgdqekj lq uke AA 12AA

enu o;u /kudaqokj ts] psru Hkkuq dqaokj A
fuy; jeu bPN dje fey] uke vusd lq lkj AA 13AA

dey Jh v: u;u fljh] :ifljh gS lks; A
ohj Jh pUnu fljh] vy[k vuks[kh tks; AA 14AA

bu vkfnd lqouh lfgr] ldy la?k voyks; A
rkj.k Lokeh iaFk dh] /keZ ns‘kuk gks; AA 15AA

pjukxj v: nqld] xksykykjs vlSVh tku A
leS;k v;ks/;k lax yS] “kV~ la?k le; c[kku AA 16AA

rkj.k Lokeh Jh xq:] tkfr ikafr x<+ rksM+ A
vkRe /keZ dh ?kks“k.kk] feF;ker dks eksM+ AA 17AA

Bke %&
laor~ iUnzg lkS ikap esa] tUe iq“ikorh xzke A
lk<+s N~;klB cjl ykS] /kfj;kS vkre jke AA 18AA

iUnzg Åij cgÙkjk] tsB “k“V frfFk ‘;ke A
tu ru ls usgk rtks] ljokjFk dj Bke AA 19AA

pUn ik: vkS y[kkmjh] e<+k yyksbZ tku A
dgr bVkok uke ls ] xqtZj ls xqtjku AA 20AA

lsoik: lsxksu ds] fyax fNr: ik: A
eku ojMh vkS ?kVw ]ckEgkSjh foLrk: AA 21AA

pUnsjh foj/kk dg~;kS] dg~;kS [kM+Sgks xzke A
[ksM+ks [kke dqdkmyh] injFkiqj clÃ… Bke AA 22AA

o<+okjs nqn;s fojngk] fiifj;k ijlksaxh lks; A
pkanks egksM+k Nhmyh] eqfM+;k[ksM+ks tks; AA 23AA

djekokM+h vkS clÃ…] iqjgk vkSj fljksat A
vgen vkSj f‘kdkjiqj ]x<+k jruiqj vkst AA 24AA

?kkVe vBwa mxkljks] rweSu gkalks bdokl A
X;kjliqj ekM+u lfgr] ikek[ksM+h [kkl AA 25AA

dkxkiqj lkxj cM+ks] ikVu /kuslqj BkSj A
flyokuh vkS dksafM+;k] okjka dqjokbZ vkSj AA 26AA

frHkqok iuik: jgs] lukbZ ekuksjk xzke A
mjb egslqj pk:ok] lsej[ksM+h uke AA 27AA

iuik: vkS okuiqj] t;iqj iq“dj okl A
vkl ikl tsrs jgsa ]dhuksa fru esa okl AA 28AA

in %&
jktk jk.kk ujifr] pkS/kjh vkSj eaMjhd A
nkns ukUgsa lsB lg ]ipgkMk ijrhd AA 1AA

iVokjh iVokfjuh] fla/kh vkSj fla/kSu A
jkÃ… jkuh pkS/kju] ekrs v: ekrsu AA 2AA

ikaMs iaMk bu dgh] Kkuh /;kuh lks; A
jFkh dqoSrh vkfn lc] oS| xquh voyks; AA 3AA

ijokjs jrukxjs pjukxjs vtq/;k oklh vkSj A
czkEg.k {kf=; oS‘; fey] nhUgksa vkRe izcks/k AA 4AA

rsyh oS‘; xgksbZ ;k] Bkdqj gS jkBkSj A
dk;Fk ?kkslh ekgqjk] xksykykjs vkSj AA 5AA

xksykiwjo nkslds] yky vlgVh tku A
vksloky iqjoky fefy] rkj.k iaFkh; bdrku AA 6AA

bl izdkj “kV~ la?k dh ]jpuk dj bd BkSj A
rkj.kiaFkh uke /kj~;ks] Hkkjr esa pgqavksj AA 7AA

iq“ikorh eas tUe ys] lsej[ksM+h rt jkx A
vkRe /;ku fulbZ /kj~;ks] tX;ks ije oSjkXk AA 8AA

fogjr ns‘k fons‘k esa ]lw[kk dj foJke A
xxu ldy pqEcr jgS] pSR;ky; ‘kqHk Bke AA 9AA

/;kuk/;u tga djr gSa] fu‘kfnu /;ku euksK A
dekZj.; ou nfX/k;ks] eu op ru dj ;ksx AA 10AA

fl) Hkwfe lqgkouh] eaxye; lq[knk; A
/keZ /;ku fur izfr djks] xq:in ‘kh‘k uok; AA 11AA

AA bfr nksgk Jh ukeekyk th xzUFk AA

‘kqHk lEor~ 2043 ferh Jko.k d`“.k izfrink ls Jh rkj.k rj.k v/;kReok.kh th dk ‘kq) ewy ikB lEiknu Jh fulbZ th rhFkZ{ks= ij lu~ 1986 esa /keZ fnokdj iwT; Jh cz- xqykcpanth egkjkt ds laj{k.k esa] v/;kRe f‘kjkse.kh iwT; Jh cz- KkukuUn th egkjk ds funsZ‘ku esa cky cz- Jh clUr th }kjk lEiknu dk dk;Z lEiUu gqvk Fkk A bl dk;Z esa lektjRu iwT; Jh cz- t;lkxj th egkjk dk vk‘khokZn izkIr gqvk Fkk A blesa fo‘ks“k miyfC/k Jh ftu rkj.k rj.k eaMykpk;Z th egkjkt ds la?k esa lkr eqfu &Jh gseufUn eqfu] Jh pUnzxqfIr eqfu] Jh learHknz eqfu] Jh fp=xqfIr eqfu ] Jh lekf/kxqfIr eqfu] Jh t;dhfrZ eqfu] Jh HkqouUn eqfu rFkk 36 vkf;Zdk ] 231 czãpkfj.kh cfgusa ]60 czãpkjh ozrh Jkod ,oa vU; Jkodksa dk Hkh mYys[k izkIr gqvk A

;g lEiknu QStiqj ¼egkjk“Vª½ ls izkIr fo- la- 1585& 1590 dh ,oa xatcklkSnk ls izkIr fo-la- 1572 dh ,oa vU; gLrfyf[kr izfr;ksa ds vk/kkj ij fd;k x;k Fkk] ftlesa cz- Jh usehth] cz-Jh lgtkuan th] ia- Jh xsUnkyky th jkeVsd ]ia-Jh jks‘kuyky th xks;y ,oa lHkh fo}kuksa dk iw.kZ lg;ksx jgk] lekiu fefr daqokj lqnh 15 laor~g 2043 dks lkuUn lEiUu gqvk A

lu~ 2006 esa Jh rkj.k rj.k v/;kReok.kh th ds iqu% izdk‘ku gsrq rkj.k rj.k Jh la?k ds ekxZn‘kZd cky cz-Jh clar th egkjkt ds funsZ‘ku esa Jh la?k ds lapkyd ck cz- Jh vkRekuan th }kjk lEiknu fd;k x;k] blesa cky cz- Jh ‘kkarkuan th ]cz-Jh ijekuan th vkfn lHkh lk/kdtuksa ,oa ia-Jh jrupan th ‘kkL=h vkfn lHkh fo}r~tuksa dk lg;ksx izkIr gqvk A

AA bfr ‘kqHke~ AA

TOP